دیابت چیست؛ انواع آن و روش های تشخیص

بیماری دیابت چیست؟

دیابت یا بیماری قند، یک اختلال متابولیک (سوخت و ساز) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولين در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواندعملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزم‌های مختلفی است.

در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده سوخت و ساز  كامل گلوكز کاهش می‌یابد از این‌رو میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هايپر گليسمی می‌گویند.

وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد عوارض میکروواسکولار دیابت یا تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن ایجاد می‌شوند که می‌توانند اعضای مختلف بدن همچون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کنند. همچنین دیابت با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط مستقیمی دارد. لذا غربالگری و تشخیص زودرس این بیماری در افراد با ریسک بالا می‌تواند در پیشگیری از این عوارض موثر باشد.

انواع دیابت 

. دیابت نوع 2 

در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل  ژنتيكی، چاقی و کم‌ تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند. دیابت نوع 2 فراوان‌ ترین شكل دیابت است. در حدود 85 تا 90 درصد افراد دیابتی به دیابت نوع دو مبتلا هستند و اغلب نیمی از آنها از بیماری خود بی اطلاع هستند.

روش‌های تشخیص دیابت  

تشخیص و همچنین غربالگری دیابت با انجام آزمایش قند خون میسر است.

نشانه های دیابت 

نشانه‌ها شامل افزایش تشنگی، نوشیدن آب به مقدار زیاد و تکرر ادرار، گرسنگی دائمی، از دست دادن وزن، تاری دید و خستگی شدید است. متاسفانه ظهور علائم بيماري در دیابت نوع 2، روندی  پنهان  دارد و اغلب هیچ علامتی دردیابت نوع دو دیده نمیشود. ممکن است سالهای زیادی از ابتلا به بیماری بگذرد ولی این علائم دیده نشوند و بیماران از ابتلا به دیابت نوع 2 بی خبر بمانند.

شایعترین علامت دیابت نوع 2 بی علامتی است. افراد بزرگسال با سن بیش از 30 سال که چاق هستند و یا پدر، مادر، خواهر یا برادرشان مبتلا به دیابت هستند یا میزان فشار یا چربی خون آنها بالاست باید به پزشك مراجعه كرده و تحت بررسي آزمایشگاهی قرار گيرند.

مصرف زیاد غذاهای چرب، انواع فست‌فودها (مثل پیتزا و ساندویچ) و کم تحرکی سبب چاقی می شود و در این حالت خطر ابتلا به دیابت نوع 2 زیاد می شود.

دیابت نوع2 بیشتر در بزرگسالان، به ‌ویژه در سنين بیش از 30 سال دیده می ‌شود. چاقی و سابقه خانوادگی مهم‌ترین عوامل خطر ایجاد کننده  این بیماری هستند.

مهمترين عوامل خطر ابتلا به ديابت نوع 2 عبارتند از: سابقه خانوادگي ديابت در بستگان درجه يك،  چاقی و اضافه وزن، بی تحرکی يا كم‌تحركی،  چربی و فشار خون بالا.

ورزش یا تحرک جسمی و تغذیه مناسب(مصرف میوه و سبزیجات بیشتر، پروتئین کافی و مصرف قند و چربی کمتر) بهترین و کم هزینه ترین راه پیشگیری از دیابت و بسیاری از بیماری های غيرواگير دیگر است. دیابت و عوارض وابسته به آن قابل پیشگیری هستند. 

رژیم غذایی برای افراد دیابتی

نكته‌هايی كه بايد در برنامه غذايی بيماران ديابتی رعايت‌ شوند عبارتند از:

1. تعداد وعده‌هـای غذا را افزايش‌ داده و در هـر وعده، مقدار غـذای مصرفی را كاهش‌دهند و اين مقدار غذای مصرفي بايد متناسب با فعاليت بيمار باشد.

2. افراد مبتلا به ديابت هرگز نبايد يكي از وعده‌های اصلی غذای خود را حذف‌كنند، به‌خصوص بیماران لاغر و بیمارانی که قرص مصرف کرده و یا انسولین تزریق می‌کنند.

3. از ميوه‌هاي غيرشيرين و سبزي‌ها در وعده‌هاي غذايي به مقدار زياد استفاده‌كنند.

4. مصرف ميوه‌هـاي شيرين مـانند انگور، خربزه، خرمـا، تـوت و همچنين خشكبار شيـرين مـانند توت خشك، كشمش،‌ قيسی و مانند آنها را در برنامه غذايه خود محدود كنند.

5. از حبوبات در برنامة غذايي روزانه بيشتر مصرف‌كنند.

6. نان سبوس‌دار مصرف‌كنند.

7. قند و شكر و انواع شيريني مانند آب‌نبات، شكلات، شيريني، گز، سوهان و امثال آن را مصرف‌نكنند.

8. از مواد نشاسته‌اي مـانند نان، برنج، سيب‌زميني، گندم، جـو و ماكاروني به ميـزاني كه موجب افزايش وزن نشود مصرف‌ نماينـد.

9. مصرف چربي‌ها را كاهش‌دهند و به اين منظور از سـرخ‌كردن غـذا خودداری و آن را به‌صورت آب‌پز و كبابي تهيه‌كنند.

10. از گوشت‌هاي كم‌چربي استفاده‌كنند و قبل از پخت، چربي گوشت و پوست مرغ را جداكنند. از شير و ماست كم‌چربی استفاده‌كرده، براي اين كار شير را جوشـانده و پس از سردشـدن چـربي آن را جداكنند.

11. مصرف تخم‌مرغ را محدودكرده و از گوشت‌هـاي احشايي مانند جگر، مغز، قلوه، و كله‌پاچه كمتر مصرف ‌كنند. 

12. به جـای خامه، كره و روغن‌هـای جامد از روغن مـايع و زيتون استفاده‌ كنند.

توجه: بعضي از افراد مبتلا به ديابت مي‌توانند با نظر پزشك معالج خود روزه بگيرند. 

 نکات مهم برای پیشگیری و کنترل دیابت

. در صورت عدم کنترل مناسب قند خون ممكن است عوارض زودرس و دیررس ناشی از بیماری دیابت ظاهر شوند. کمای دیابتی و افت قند خون دو عارضه زودرس هستند. بيماري هاي قلبی-عروقي، کلیوی، عصبی و چشمی مهمترين عوارض دیررس ديابت هستند.

. تغییر شیوه زندگی با تغذیه صحیح وفعالیت جسمانی مستمر، مراقبت های مناسب بهداشتی و افزایش آگاهي و دانش در زمينه ديابت، به خصوص در افراد پره‌دیابتی مهمترين اصول پیشگیری از ديابت نوع 2 هستند.

. آموزش و آگاهي از بيماري ديابت و عوارض ناشی از آن، تغذيه مناسب،ورزش و فعاليت هاي جسماني مستمر مهمترين اصول مراقبت و درمان بيماران ديابتی هستند.

. افراد مبتلا به ديابت كه هر نوع دخانيات (سيگار، پيپ، چپق، قليان و جويدن توتون) مصرف‌مي‌كنند، بايد براي ترك دخانيات تشويق‌شوند.

اصول درمان دیابت

اصول درمان ديابت عبارت است از:

. رژيم غذايی و محدودكردن انرژی(كالری) دريافتی

. فعاليت بدني و ورزش دائمي و منظم

. استفاده از داروهاي كاهنده‌ي قند خون  و پايش دائمي مقدار قند خون (خودمراقبتی)

دیابت در افراد مختلف 

بسیاری از افرادی که بعد از سن ۴۰ سالگی دچار دیابت می‌شوند با رعایت یک رژیم غذایی مشتمل بر مصرف سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و ماهی و محدود کردن شدید فراورده‌های شیرینی‌پزی و شکر و محدود کردن دریافت کربوهیدرات می‌توانند حال خود را بهبود بخشند.

بسیاری از کسانی که دچار دیابت شده‌اند انسولین مصرف می‌کنند آنها توانایی کافی برای پاسخ دادن به انسولین را ندارند و این امر به علت وزن بالا و مصرف زیاد قندهای تصفیه شده از سوی آنهاست.

اولین دستور برای برطرف کردن این حالت استفاده از غلات و دانه‌های کامل به جای فراورده‌های شیرینی و نان‌پزی (آرد سفید) است.

این امر با کمک به احساس سیری و خوردن کمتر باعث محدود کردن دریافت مهم‌ترین منبع دریافت چربی‌ها خواهد گردید. طبق نظر پزشكی گياهی براي كنترل ديابت ميتوان از عرقيات گياهی زیر استفاده کرد:

. شنبليله

. برگ زيتون

. ماستيك

. دارچين

. فلفل قرمز

. برگ گردو

بر پایه پژوهش‌هایی که در اروپا انجام گرفته‌ است نشان داده شده که دریافت مقادیر بسیار زیاد پروتئین به کلیه‌های یک فرد دیابتی آسیب وارد می‌کند بنابراین دیابتی‌ها باید از مقادیر کمتر گوشت، ماكيان و  تخم مرغ استفاده کنند.

همچنین تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که کربوهیدرات‌های تصفیه شده میزان نیاز به انسولین را افزایش داده و چربي  غير اشباع تک ‌پیوندی و چند پیوندی موجود در سبزیجات و چربی‌های امگا۳ موجود در روغن ماهی و همچنین استفاده از آرد کامل و دانه‌های کامل بجای آرد تصفیه شده نیاز به انسولین را کاهش می‌دهد.

سطح بالای قند خون بعد از صرف غذا موجب می‌شود که قندها به یاخته‌ها چسبیده و تبدیل به ماده‌ای سمی (برای یاخته‌ها) بنام سوربیتول شوند که این ماده به اعصاب و کلیه و رگ‌ها و قلب آسیب خواهد رساند. با انجام به موقع آزمايشات تشخيص ديابت از عوارض آن پيشگيريي نماييد

تهیه کننده: سمیرا تیر