بسته آموزشی فشارخون بسته آموزشی فشار خون
فشار خون،قاتل خاموش
اسمش را گذاشته اند "قاتل خاموش" بس که بی سروصدا پیشرفت میکند و آرام آرام کار را به جاهای باریک می کشاند. عوارضی هم که ایجاد می کند، یکی دو تا نیست، سکته قلبی، سکته مغزی، نارسایی قلبی، نارسایی کلیوی، آنوریسم (تساع عروقی)، تخریب شبکیه چشم و.....
بله، از فشار خون حرف میزنیم، مشکل شایعی که از هر 5 بزرگسال، یک نفر به آن مبتلاست و حدود یک میلیارد نفر در گوشه و کنار جهان با آن دست و پنجه نرم میکنند، یک میلیارد نفری که ساالنه 9 میلیون نفرشان به دنبال ابتلا به عوارض قلبی عروقی فشار خون، جان خود را از دست میدهند. به همین جهت، سازمان جهانی بهداشت در سال 2013 موضوع روز جهانی بهداشت را فشار خون بالا قرار داد و مارگرت چان، دبیر کل این سازمان، گفت: "هدف ما این است که به مردم درباره فشار خون آگاهی بدهیم تا آن را بشناسند و کنترلش کنند؛ چراکه شناختن آن، اولین گام در پیشگیری و کنترل آن خواهد بود"
فشارخون یعنی چه؟
فشارخون یعنی فشاری که از طرف خون بر سطح داخلی رگ های بدن وارد میشود. اما وقتی میگوییم کسی فشارخون دارد یا به بیماری فشارخون مبتلاست، منظورمان چیز دیگری است. در این حالت، منظورمان این است که شخص مزبور دچار افزایش فشارخون شریانی شده. به همین دلیل، پزشکان میگویند استفاده از عبارت "پرفشاری خون" یا "فشار خون بالا" مناسب تر از "فشار خون" است.
چرا فشار خون بالا میرود؟
معموال دلیلش معلوم نیست! در 90 تا 95 درصد موارد، هیچ علت قطعی و شناخته شده ای برای ابتلا به فشارخون وجود ندارد. پزشکان، این نوع از بیماری را با نام "فشارخون اولیه" می شناسند، بیماری ای که معمولا به مرور زمان و با افزایش سن ایجاد می شود. اما علت 5 تا 10 درصد از فشارخون ها معلوم است، در این موارد معمولا مشکل از یک بیماری زمینه ای (مثل بیماریهای کلیوی، تومورهای غده فوق کلیوی، بیماریهای مادرزادی قلب) شروع میشود. نام این نوع اخیر فشار خون، "فشار خون ثانویه" است، بیماری ای که به طور ناگهانی ظاهر می شود و شدتش هم معمولا بیشتر از نوع اولیه است.
فشار خون تحت تاثیر چه عواملی است؟
در میان عوامل موثر بر فشارخون، اینها از همه مهمترند:
سن: با افزایش سن، خطر بروز فشارخون بیشتر می شود. افزایش فشارخون در اوایل میانسالی در بین مردان بیشتر است اما زنان بعد از یائسگی بیشتر در معرض این بیماری اند.
نژاد: این بیماری در سیاه پوستها شایع تر است و معمولا در سن پایین تری هم بروز می کند و عوارضش هم بیشتر و شدیدتر است.
سابقه خانوادگی: آنهایی که یک یا چند نفر از اعضای خانواده شان به این بیماری دچار باشند، احتمال ابتلای خودشان هم به فشارخون بیشتر خواهد بود.
اضافه وزن: هرچه وزنتان بیشتر باشد، به این بیماری نزدیکترید. پس اگر اضافه وزن دارید، حتما به فکر کاهش وزن باشید.
کم تحرکی: هرچه کم تحرک تر باشید، تعداد ضربانهای قلب تان بیشتر خواهد بود و هر چه تعداد ضربان های قلب تان بیشتر باشد، انقباضات قلبی تان شدیدتر می شود و این، نیروی وارد بر رگ هایتان را افزایش میدهد و طبیعتا فشارخونتان را بالا می برد.
استعمال دخانیات و الکل: مواد شیمیایی داخل تنباکو به دیواره شریانها آسیب میزند و آنها را تنگ می کند و هرچه قطر رگ کمتر شود، فشارخون بیشتر می شود. الکل نیز می تواند به قلب آسیب برساند و باعث افزایش فشارخون شود.
مصرف بیشتر از اندازه سدیم: وقتی از سدیم حرف میزنیم، در واقع از نمک طعام صحبت می کنیم که باعث می شود کلیه ها آب کمتری دفع کنند و به این ترتیب مایع زیادی در بدن محبوس شود. این احتباس آب باعث افزایش حجم خون و در نتیجه، افزایش فشارخون خواهد شد.
مصرف کمتر از اندازه پتاسیم: در بدن ما تعادلی بین سدیم و پتاسیم برقرار است که اگر یکی بالا برود، دیگری پایین می آید. یعنی اگر میزان پتاسیم بدن شما پایین بیاید، میزان سدیم خونتان دچار افزایش می شود و این، یعنی شما در خطر فشار خون هستید.
استرس: استرس باعث افزایش موقت اما شدید فشارخون می شود. پس تا میتوانید، از عوامل استرس زا دوری کنید و آرامش تان را حفظ کنید.
برخی عوامل دیگر:
کلسترول بالا ، بیماری دیابت، بعضی بیماریهای کلیوی، حاملگی، وقفه تنفسی حین خواب و برخی عوامل دیگر نیز می توانند احتمال بروز فشارخون را بیشتر کنند.
از کجا بفهمیم فشار خون مان بالا رفته یا نه؟
متاسفانه این بیماری، هیچ علامت خاصی ندارد و این همان چیزی است که فشارخون را به یک قاتل خاموش و بی سروصدا تبدیل می کند. تنها تعداد اندکی از مبتلایان ممکن است در همان مراحل اولیه بیماری دچار سردردهای گنگ، سرگیجه یا خون دماغ شوند. اما در بیشتر موارد، این علایم وقتی ایجاد می شوند که فشارخون حسابی بالا رفته و کار به جاهای باریک کشیده باشد.
فشارخون طبیعی چند است؟
فشارخون معمولا در قالب دو عدد بیان می شود که عدد اول یا بالاتر، فشار سیستولیک است که فشار وارد بر شریان ها را در حالت انقباض قلب نشان میدهد و عدد دوم یا پایین تر، فشار دیاستولیک است که همین فشار را در فاصله بین دو انقباض قلب نشان میدهد. در متون پزشکی، میزان فشارخون را با واحد میلیمتر جیوه بیان میکنند اما استفاده از واحد سانتیمتر جیوه در بین مردم رایج تر است، یعنی وقتی میگوییم فشارخون کسی 12 روی 8 است، در واقع فشار سیستولیک او 120 میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک او 80 میلیمتر جیوه است. این میزان، همان میزانی است که بیشتر پزشکان به عنوان مرز فشارخون طبیعی از آن یاد میکنند. البته باید بر این نکته نیز تاکید کرد که تنها با یک بار اندازه گیری فشار خون نمی شود به کسی برچسب این بیماری را زد. فشارخون را باید در چند نوبت و در موقعیتها و زمانهای مختلف اندازه گرفت.
تشخیص بیماری بر مبنای فشارخون اندازه گیری شده
افزایش فشار خون چه خطری دارد؟
اگر فشار وارد بر دیواره داخلی شریان ها زیاد شود، شریانها دچار آسیب می شوند و به دنبال آن، عضو مربوطه آسیب می بیند. افزایش فشار وارد بر شریانها باعث سفت سخت شدن دیواره آنها می شود و این، همان چیزی است که در زبان عامیانه از آن به "تصلب شرایین" یاد می شود. تصلب شرایین به مرور زمینه ساز حمله قلبی و دیگر مشکلات عروقی خواهد بود.
همچنین ممکن است رگ، متسع شود و باد کند که به این حالت، آنوریسم میگویند. درگیری رگهای مغز در اثر افزایش فشارخون نیز می تواند باعث بروز سکته مغزی شود. ضعیف و باریک شدن عروق کلیوی، نارسایی کلیوی را درپی خواهد داشت و ضخامت، باریکی و پارگی عروق در شبکیه چشم هم باعث کاهش یا فقدان بینایی میشود. نارسایی قلبی نیز یکی دیگر از عوارض بلندمدت افزایش فشارخون است. وقتی قلب مجبور باشد عمل تلمبه کردن خون را در برابر فشار بالاتری انجام بدهد، به تدریج ضخیم می شود و در درازمدت توانایی تلمبه کردن خون را از دست میدهد و دچار نارسایی میشود. فشارخون بالا میتواند سوخت وساز بدن را دچار مشکل کند و بر فرایندهای تفکر، حافظه و یادگیری هم تاثیر بگذارد و اختلال شناختی و زوال عقل را به دنبال داشته باشد
از دست خودمان چه کمکی برمی آید؟
مصرف دارو تنها بخشی از درمان بیماری فشارخون است. اگر به این بیماری دچار هستند، باید سبک و سیاق زندگی تان را هم تغییر بدهید. متاسفانه فشارخون از آن بیماریهایی نیست که بتوانید یکبار آن را درمان کنید و بعد با خیال آسوده پی کار و زندگیتان بروید. این بیماری تا آخر عمر نیاز به مراقبت و توجه شما دارد. برای این که فشارخون تان را برای همیشه تحت کنترل داشته باشید، به این توصیه ها عمل کنید:
تغذیه تان را اصلاح کنید:
باید به یک برنامه غذایی هدفدار و مخصوص بیماران فشارخونی رو بیاورید. بهترین رویکرد غذایی برای شما مصرف میوه، سبزی، حبوبات و موادغذایی سبوس دار و لبنیات کم چرب است. مصرف پتاسیم را هم باید بیشتر کنید. در مقابل، مصرف نمک (همان سدیم) را باید به حداقل برسانید، و همینطور مصرف چربی، مخصوصا چربی اشباع شده را. اگرچه درحال حاضر، میزان مجاز دریافت سدیم به طور روزانه 2400 میلی گرم عنوان می شود، تحقیقات نشان داده که کم کردن این میزان تا حد 1500 میلی گرم تاثیر مثبتی بر کنترل فشارخون دارد.
وزن کم کنید:
اگر اضافه وزن داشته باشید، حتما باید وزن کم کنید. حتی کاهش وزن به اندازه 2 کیلوگرم هم اثر فوق العاده ای بر فشارخونتان خواهد داشت. ورزش هم یادتان نرود.
تنش زدایی کنید:
بیش از اندازه کار نکنید. فکرهای منفی و مزاحم را دور بریزید. سعی کنید روابط دوستانه خود را با دیگران گسترش بدهید و صبور و خوش بین باشید. خواب کافی را هم فراموش نکنید و تا آنجا که میتوانید، استرس و اضطراب را از خود دورکنید و تمرین کنید که همیشه آرام و عمیق نفس بکشید.
فشارخون خود را در خانه اندازه بگیرید:
این کار باید طبق یک روال ثابت انجام بگیرد. اندازه گیری فشارخون در خانه، این فایده را دارد که فشار اندازه گیری شده به اندازه واقعی بسیار نزدیک است و تحت استرس و خستگی افزایش نیافته است. این کار به شما و پزشک کمک میکند تا به میزان اثربخشی دارو و عوارض احتمالی بیماری آگاهی پیدا کنید.
دور الکل و سیگار خط بکشید:
مصرف الکل بر قلب اثر میگذارد و باعث افزایش فشارخون می شود. سیگار نیز با صدمه شدیدی که به دیواره شریانها میزند، روند سفت شدن (تصلب) آنها را تسریع می کند. قطع مصرف این دو، برای کنترل بهتر فشارخون، ضروری است.
به طور مرتب نزد پزشک بروید:
در درمان بیماری فشارخون، یک تیم درمانی دونفره وجود دارد که اعضای آن را شما و پزشک معالجتان تشکیل میدهید. پس تکروی نکنید و هرگز خودسرانه دارو نخورید
داروهایتان را درست مصرف کنید:
دارو را طبق دستور و راس ساعت مقرر مصرف کنید. اگر عوارض دارو یا هزینه های تامین آن آزاردهنده است، اقدام به قطع خودسرانه یا تغییر دارو نکنید. این کار باید با نظر پزشک انجام بگیرد.
راهنمای اندازه گیری فشار خون
قبل از اندازه گیری فشار خون خود، در وضعیتی راحت و آرام قرار بگیرید.
معمولا در اولین اندازه گیری، به علت اضطراب فرد معاینه شونده، فشار خون بالاست و دومین اندازه گیری به فشار خون واقعی فرد نزدیکتر است
در سالمندان، فشار خون باید در هر دو دست اندازه گیری شود و اگر فشار خون در دو بازو متفاوت بود، فشار خون باالتر باید مد نظر قرار بگیرد.
در خانمهای باردار، فشار خون باید در حالت نشسته اندازه گیری شود. در دوران بارداری، استفاده از فشارسنج دیجیتالی مناسبتر است.
فشار خون طبیعی در طول شبانه روز متغیر است. گاهی لازم است فشار خون در زمان های مختلف شبانه روز اندازه گیری شود، خصوصا وقتی فشار خون بالا تشخیص داده میشود یا وقتی که فرد تحت پایش است.
در بیمارانی که داروهای پایین آورنده فشار خون مصرف می کنند، زمان مطلوب برای اندازه گیری و کنترل فشار خون بستگی به زمان بندی مصرف داروها دارد. وقتی اثر این داروها را ارزیابی می کنید، باید به زمان مصرف دارو در ارتباط با زمان اندازه گیری هم اشاره شود.
از باد کردن مکرر بازوبند خودداری کنید زیرا این کار موجب احتقان وریدهای بازویی شده و بر روی مقدار فشارخون تاثیر میگذارد و به طور کاذب، فشار خون دیاستولی را بالاتر و فشار سیستولی را پایین تر نشان میدهد.
برای تایید فشار خون بالا در فرد، الزم است اندازهگیری فشار خون در طول چند هفته یا چند ماه در موقعیت های جداگانه و شرایط مختلف، چندین بار (حداقل سه بار) تکرار شود و اگر همچنان بالاتر از حد طبیعی بود، در مورد تایید بیماری فشار خون بالا و مدیریت بیماری تصمیم گیری شود.
افرادی که ضربان قلب نامنظم دارند، به علت احتمال برآورد نادرست فشارخون نباید در منزل فشار خون شان را اندازه گیری و پایش کنند.
بخور نخورهای فشار خون
برخی مواد غذايي مي توانند به طور طبیعی فشارخون را پایین بیاورند. كرفس، پياز، سير، شنبليله، چاي سبز، خرما، گلابي، زيتون و برگ زيتون، تره فرنگي، سويا، گوجه فرنگي، گريپ فروت و ليموترش از این جمله اند. اما یادتان باشد که مصرف این مواد اصلا به معنی قطع درمان دارویی نیست. بد نیست برای مصرف آنها نظر پزشک خود را هم جویا شوید، به خصوص در رابطه با گریپ فروت، چون این میوه می تواند غلظت برخی داروهای فشار خون را بالا ببرد و عوارض جانبی آنها را تشدید کند.
تامین پتاسیم بدن برای بیماران مبتلا به فشارخون ضروری است. موز، آناناس، زردآلو، انجير، گريپ فروت، هلو، انگور، آلو، سيب زميني، سير، بروكلي، كدو سبز، قارچ، گوجه فرنگي، انواع سبزيجات و حبوبات از منابع خوب پتاسيم هستند.
از آنجا که در حین طبخ از نمک استفاده می شود، دیگر لزومی ندارد هنگام صرف غذا دست به نمکدان ببرید. می توانید از گلپر، آويشن، نعناع خشك یا كنجد به عنوان جانشين هاي نمك استفاده كنيد. در تهیه غذاهای آماده و نوشابه ها نیز سدیم فراوانی به کار میرود. سوسيس، كالباس، فرآورده هاي گوشتي، چيپس و ساير تنقلات شور، ماهي دودي يا كنسروشده، انواع سس ها و سوپ ها حاوی نمک فراوان هستند و باید مصرفشان را محدود کنید.
محصولات لبنی (شير، ماست، پنير) كلسيم فراوانی دارند. ویتامین های متنوعی هم در آنها وجود دارد اما باید سراغ انواع كم چرب آنها بروید
حبوبات سرشار از فيبرهاي محلول در آب هستند و استفاده از آنها میتواند به کاهش فشارخون کمک کند و همچنین تامین کننده پروتئین مورد نیاز بدن باشد.
در بین انواع گوشت ها، ماهي بهترين انتخاب است. چربی ماهی نه تنها موجب عوارض قلبي عروقي نمي شود، بلكه به سلامت قلب و عروق كمك مي‌كند .
نوشیدنی های حاوي كافئين از قبيل قهوه، چاي و نوشابه هاي كولادار سبب افزايش فشارخون مي شوند و بايد در حد اعتدال مصرف شوند. می توانید به جاي آنها از انواع چاي و دم‌كردني هاي گياهي یا دوغ کم نمک استفاده كنيد.
منبع : وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی معاونت بهداشت دفتر آموزش و ارتقای سلامت