7 صبح الی 7 بعدازظهر
روزهای غیر تعطیل
7 صبح الی 6 بعدازظهر
روزهای پنجشنبه
یکشنبه 19 اسفند 1403
لخته شدن خون فرآیندی است که به دنبال آسیب، برای توقف خونریزی در بدن اتفاق می‌افتد. این فرآیند مهم که شامل به هم چسبیدن پلاکت‌ها، پروتئین‌ها و سلول‌های خونی است، برای جلوگیری روند از دست دادن بیش از حد خون رخ داده و معمولا پس از بهبود آسیب، لخته خون تجزیه می‌شود؛ اما در برخی شرایط که اختلال انعقاد خون در فرد وجود دارد، لخته‌ها ممکن است بدون آسیب‌دیدگی تشکیل شده یا زمانی که می‌بایست تجزیه نشوند. این اختلالات انعقادی جدی بوده و آزمایش D-dimer یکی از انواع تست‌های آزمایشگاهی است که برای تشخیص آن‌ها استفاده می‌شود. برای آشنایی دقیق‌تر با آزمایش دی دایمر، شما را به خواندن ادامه مطلب دعوت می‌کنیم.
آزمایش D-Dimer نوعی آزمایش خون ساده است که سطح پروتئین دی-دایمر را در خون اندازه‌گیری و بررسی می‌کند. بدین صورت که اگر نتیجه تست D-Dimer مثبت یا بالا باشد ، ممکن است نشان‌دهنده مشکلات انعقادی یا لخته شدن خون باشد. البته سطح بالای دی‌دایمر در خون همیشه به معنای وجود یک اختلال انعقادی نبوده و به همین دلیل، این آزمایش به تنهایی برای تشخیص بیماری کافی نیست. با این حال، این آزمایش می‌تواند به پزشک در تعیین گام‌های بعدی مانند انجام آزمایش‌های خونی بیشتر، تصویربرداری یا ترکیبی از هر دو کمک شایانی کند.
علاوه‌بر آن، اگر فرد دچار اختلالات انعقادی باشد، پزشک می‌تواند از تست D-Dimer برای بررسی روند بهبودی و ارزیابی میزان موفقیت درمان استفاده کند. با اینکه آزمایش دی دایمر نمی‌تواند نوع وضعیت لخته شدن یا اینکه لخته در کجای بدن قرار دارد را نشان دهد، قادر است در روند شناسایی مواردی مانند ترومبوز ورید عمقی(وجود لخته خون در یک ورید عمقی مانند پا) و آمبولی ریه(انسدادی در شریان ریه) کمک‌کننده باشد.
از آنجا که نتیجه مثبت آزمایش D-dimer می‌تواند به پزشکان نشان دهد که فرد در قسمتی از بدن خود لخته خون دارد یا خیر، این آزمایش گامی مهم در جهت تشخیص و درمان است. در واقع، آزمایش‌های تکمیلی می‌توانند به پزشکان در یافتن محل لخته‌های خونی و درک دلایل آن‌ها کمک زیادی کنند. درمان این شرایط نیز معمولا شامل مصرف داروهای ضد انعقاد و استفاده از جوراب‌های فشاری برای جلوگیری از ایجاد لخته‌های خونی است.
هنگامی که یک رگ خونی یا بافت دچار آسیب می‌شود، فرآیندی به نام هموستاز در بدن فعال می‌شود تا با ایجاد لخته خون، خونریزی متوقف شود. در طول فرایند هموستاز، رشته‌های پروتئینی فیبرین به همراه پلاکت‌ها، لخته خون را در محل آسیب نگه داشته و پس از بهبود زخم، آنزیمی به نام پلاسمین، لخته را به قطعات کوچکتر تجزیه می‌کند. دی-دایمر یکی از این قطعات پروتئینی کوچک یا محصولات تخریب فیبرین بوده که پس از تجزیه لخته‌های خونی در بدن باقی می‌ماند. بنابراین به‌طور معمول انتظار می‌رود که سطح دی-دایمر بسیار پایین باشد یا اینکه اصلا در خون یافت نشود(مگر اینکه بدن در حال تشکیل یا تجزیه لخته‌های خونی باشد).
آزمایش D-dimer اغلب زمانی درخواست می‌شود که فرد با علائم یک وضعیت یا بیماری جدی مانند درد شدید قفسه سینه، تنگی نفس، سرفه خونی، ضربان قلب سریع، درد و حساسیت معمولا در یک پا، تورم(ادم) و تغییر در رنگ پوست بازو یا پا به پزشک یا بخش اورژانس مراجعه می‌کند. پزشکان معمولا از آزمایش دی-دایمر برای کمک به تشخیص اختلالات لخته شدن خون که در بخش زیر به معرفی آن‌ها می‌پردازیم، استفاده می‌کنند:
DVT به لخته خونی که در یک ورید عمیق بدن ایجاد شده و می‌تواند جریان خون در ورید را به‌طور کامل یا جزئی مسدود کند، گفته می‌شود. این لخته خون می‌تواند پس از جدا شدن از محل خود، از طریق جریان خون به ریه‌ها منتقل شده و باعث آمبولی ریه(PE) شود. با اینکه این لخته‌ها معمولا در ساق پا، لگن یا ران تشکیل میشوند، اما ممکن است در سایر بخش‌های بدن، از جمله بازو، مغز، روده‌ها، کبد یا کلیه‌ها نیز ایجاد شوند. علائم DVT عبارتند از:
آمبولی ریه زمانی ایجاد می‌شود که لخته خونی از یک ناحیه دیگر(معمولا پا یا بازو) وارد جریان خون شده و پس از انتقال به ریه، در رگ‌های خونی ریه متوقف شده و یک شریان را مسدود می‌کند. PE یک وضعیت پزشکی جدی است که در صورت عدم درمان فوری، می‌تواند تهدید کننده زندگی فرد باشد. علائم PE عبارتند از:
DIC زمانی رخ می‌دهد که سیستم انعقاد بدن دچار اختلال شده و باعث تشکیل بیش از حد لخته‌های خونی در سراسر بدن می‌شود؛ این لخته‌ها به عروق خونی آسیب زده و منجر به خونریزی کنترل‌نشده میشوند. از آنجا که DIC ممکن است منجر به آسیب اندام‌ها و عوارض جدی مختلف شود، در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
علاوه‌بر استفاده از آزمایش D-Dimer برای تشخیص DIC، پزشکان از این تست برای پایش اثربخشی درمان این وضعیت نیز بهره می‌برند. علائم DIC عبارتند از:
سکته مغزی یا حمله مغزی که می‌تواند منجر به ناتوانی یا حتی مرگ شود، زمانی رخ می‌دهد که پارگی یا انسداد در یک یا چند رگ خونی در ناحیه‌ای از مغز، مانع رسیدن خون به همان ناحیه می‌شود. علائم سکته مغزی شامل موارد زیر است:
تست D-Dimer ممکن است به نام‌های زیر نیز شناخته شود:
اگر برای شما این سوال پیش آمده که آیا مشکلات انعقاد خون با آزمایش دی دایمر قابل تشخیص است، باید بگوییم این آزمایش یک روش سریع و غیر تهاجمی بوده که احتمال وجود لخته و مشکلات انعقاد خون را بررسی می‌کند. از این رو، اگر فرد علائمی مرتبط با مشکلات لخته شدن خون داشته باشد، پزشک ممکن است از او بخواهد این آزمایش را انجام دهد. در واقع، این آزمایش کمک می‌کند تا مشخص شود آیا فرد به آزمایش‌های بیشتری برای بررسی اختلالات لخته شدن خون نیاز دارد یا خیر.
همچنین ممکن است از این آزمایش برای نظارت بر عملکرد و تاثیر درمان‌های اختلال انعقاد خون استفاده شود؛ به بیان بهتر، آزمایش D-Dimer ممکن است به‌عنوان بخشی از ارزیابی مشکلاتی مانند ترومبوز ورید عمقی، آمبولی ریه، انعقاد داخل عروقی منتشر، سکته مغزی، سندرم ترومبوز همراه با ترومبوسیتوپنی(TTS) و لخته شدن خون ناشی از نیش مار به‌کار گرفته شود.
تست D-dimer به ویژه زمانی مفید است که پزشک تصور کند علت علائم چیزی غیر از ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه است. اگر فرد علائم انعقاد درون‌رگی منتشر مانند خونریزی لثه‌ها، حالت تهوع، استفراغ، درد شدید عضلانی و شکمی، تشنج و کاهش حجم ادرار داشته باشد، آزمایش D-dimer همراه با آزمایش‌هایی مانند زمان پروترومبین(PT)، زمان نسبی ترومبوپلاستین(PTT)، فیبرینوژن و شمارش پلاکت می‌تواند برای کمک به تشخیص این وضعیت تجویز شود.
محدوده طبیعی آزمایش D-Dimer بین ۰ تا ۰.۵۰ میلی‌گرم بر لیتر خون(FEU یا واحد معادل فیبرینوژن) است. اگر نتیجه آزمایش پایین، منفی یا نرمال باشد(در محدوده طبیعی باشد)، نشان‌دهنده عدم وجود لخته‌های خونی بوده و به احتمال زیاد فرد دچار اختلال انعقاد خون نیست.
اگر نتیجه تست D-Dimer بالا یا مثبت باشد، به این معنی است که سطح بالایی از پروتئین D-dimer در خون وجود دارد. به بیان دقیق‌تر، سطوح D-dimer برابر یا بالاتر از ۰.۵۰ میلی‌گرم بر لیتر ممکن است نشان‌دهنده سطح بالا و غیرعادی از محصولات تجزیه فیبرین و وجود لخته‌های خونی یا مشکلات انعقاد خون باشد.
این لخته‌ها می‌توانند در شرایطی مانند ترومبوز ورید عمقی، آمبولی ریوی یا به علت انعقاد داخل عروقی منتشر ایجاد شوند. همچنین سکته مغزی می‌تواند یکی دیگر از دلایل سطح بالای دی‌دایمر باشد که در آن لخته خون یک شریان تغذیه‌کننده مغز را مسدود می‌کند.
با این‌حال، بالا بودن سطح D-dimer همیشه به معنای وجود لخته خون یا یک اختلال انعقادی نبوده و برخی شرایط و عوامل می‌توانند باعث افزایش سطح D-dimer و مثبت کاذب شدن نتیجه آزمایش شوند؛ شرایطی مانند بارداری، تروما، عفونت، حمله قلبی، برخی سرطان‌ها و بیماری‌های کبدی.
علاوه‌بر آن، نتیجه بالای آزمایش D-dimer می‌تواند در افراد مسن، افراد دارای اختلالات خود ایمنی یا کسانی که اخیرا جراحی شده یا بی‌تحرک هستند نیز مشاهده شود. از این رو غالبا پزشکان، آزمایشات خونی و تصویربرداری بیشتر را برای بررسی دقیق‌تر وجود لخته‌های خونی، مکان آن‌ها و همچنین دلیلی که باعث ایجاد آن‌ها شده است را تجویز می‌کنند.
بیماری‌هایی مانند ترومبوز وریدی، آمبولی ریوی، مشکلات انعقادی، مشکلات قلبی و کبدی، برخی سرطان‌ها، عفونت شدید(سپسیس)، اختلالات خود ایمنی، آرتریت روماتوئید و همچنین شرایط و دلایلی مانند ضربه یا تروما، سن بالا، چاقی، بارداری، زایمان، مصرف سیگار، بی‌حرکت بودن(برای مدتی) و انجام جراحی می‌توانند باعث افزایش سطح دی دایمر شوند. از این رو، می‌توان علائم افزایش D-dimer را موارد زیر دانست:
از آنجا که رخ دادن فرآیند تشکیل و تجزیه لخته‌های خون در بدن باعث می‌شود که مقدار دی دایمر در خون افزایش پیدا کند، بنابراین پایین بودن مقدار آن نشان‌دهنده عدم وجود مشکل لخته شدن خون و اختلالات انعقادی است. به بیان بهتر، پایین بودن سطح دی دایمر طبیعی بوده و علامت به‌خصوصی ندارد و معمولا بیانگر آن است که هیچ لخته خون غیرطبیعی و غیرعادی در بدن فرد وجود ندارد.
اگر برایتان سوال پیش آمده که شرایط انجام تست D-dimer چیست، باید بگوییم که انجام این تست شرایط ویژه‌ای نداشته و نیاز نیست پیش از انجام آن آمادگی به‌خصوصی داشته باشید؛ به‌عبارتی، برای انجام آزمایش D-Dimer نیازی به ناشتا بودن نیست. همچنین هیچ زمان خاصی از روز برای انجام این تست وجود نداشته و می‌توان آن را در هر زمانی که برای بیمار مناسب است، انجام داد.
همانطور که گفتیم آزمایش D-Dimer نوعی آزمایش خون ساده است؛ به همین دلیل، برای بررسی پروتئین دی دایمر تنها به نمونه خون فرد نیاز است. بدین صورت که فرد آموزش‌دیده یا خون‌گیر (فلبوتومیست) با استفاده از روش معمولی به نام ونیپانکچر، نمونه خون فرد را معمولا از رگ بازوی او می‌گیرد.
نمونه خون با رگ‌گیری معمولی از فرد گرفته شده و در یک ویال یا لوله آزمایش حاوی سیترات جمع آوری می‌شود. ممکن است فرد هنگام ورود و خروج سوزن کمی درد یا فشار احساس کند، اما این فرآیند معمولا کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد. پس از بیرون آوردن سوزن، تکنسین کمی فشار روی محل اعمال کرده و آن را بانداژ می‌کند؛ سپس نمونه خون برای تجزیه و تحلیل، ظرف ۳ ساعت به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
تست D-Dimer ممکن است نتایج منفی کاذب یا مثبت کاذب نشان دهد:
آزمایش دی-دایمر نتیجه منفی نشان می‌دهد در حالی که فرد دارای لخته‌های خونی است.
آزمایش دی-دایمر نتیجه مثبت نشان می‌دهد در حالی که فرد شرایطی که باعث ایجاد لخته‌های خونی می‌شود را ندارد.
به دلیل احتمال این نتایج، پزشکان از تست D-Dimer به‌عنوان تنها ابزار تشخیصی استفاده نمی‌کنند؛ از این رو، پس از مشاهده نتیجه مثبت، معمولا آزمایش‌های زیر را نیز توصیه می‌کنند:
| آزمایش‌های خون مرتبط با آزمایش D-Dimer | |
|---|---|
| آزمایش PTT | آزمایشی است که زمان لازم برای لخته شدن خون را اندازه‌گیری می‌کند. |
| آزمایش PT | آزمایشی است که زمان لخته شدن قسمت مایع خون(پلاسما) را اندازه‌گیری می‌کند. |
| آزمایش فیبرینوژن | میزان پروتئینی به نام فیبرینوژن را در خون اندازه‌گیری می‌کند. |
اگر نتایج تست D-dimer طبیعی نباشد، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش تصویربرداری را برای بررسی اختلالات لخته شدن خون تجویز کند. آزمایش‌های تصویربرداری که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم، می‌توانند نتیجه آزمایش دی-دایمر را تایید کرده و به پزشکان کمک کنند در صورت وجود لخته، محل آن را شناسایی و درمان را نیز به‌سرعت آغاز کنند:
| آزمایش‌های تصویربرداری مرتبط با آزمایش D-Dimer | |
|---|---|
| اولتراسونوگرافی داپلر: | این روش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از رگ‌ها استفاده کرده و می‌تواند مشخص کند که آیا خون به‌درستی در وریدها جریان دارد یا خیر. |
| CT آنژیوگرافی: | نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس برای بررسی رگ‌های خونی است، که می‌تواند در شناسایی لخته‌ها یا بررسی آسیب به رگ‌های خونی بسیار کمک‌کننده باشد. |
| اسکن ونتیلاسیون-پرفیوژن (V/Q): | هر دو آزمایش از مقادیر کم و ایمن مواد رادیواکتیو استفاده می‌کنند تا دستگاه اسکن بتواند عملکرد ریه‌ها را بررسی کند. اسکن ونتیلاسیون جریان هوا در ریه‌ها را اندازه‌گیری کرده، در حالی که اسکن پرفیوژن جریان خون در ریه‌ها را بررسی می‌کند. |
سطوح بالای D-dimer همیشه ناشی از اختلالات لخته شدن یا انعقاد خون نیست. چندین عامل و شرایط دیگر نیز وجود دارند که می‌توانند باعث افزایش سطح این قطعه پروتئینی در خون شوند:
همچنین برخی داروها که بر نحوه لخته شدن خون تاثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث ایجاد نتایج کاذب آزمایش D-dimer شوند. در بخش زیر، داروهایی که باعث بوجود آمدن نتیجه منفی کاذب این آزمایش میشوند را نام برده‌ایم:
چندین عامل و شرایط، با تشکیل نامناسب لخته خون مرتبط هستند. یکی از رایج‌ترین آن‌ها ترومبوز ورید عمقی است که شامل تشکیل لخته در وریدهای عمیق بدن(معمولا در پاها) است؛ این لخته‌ها ممکن است بسیار بزرگ شده و جریان خون را در پاها مسدود کنند. حتی احتمال دارد بخشی از لخته جدا شده و به سایر قسمت‌های بدن برود و پس از متوقف شدن در ریه‌ها، باعث آمبولی ریوی شود. اگر چه لخته‌ها معمولا در وریدهای پا تشکیل میشوند اما ممکن است در سایر نقاط بدن مانند شریان‌های کرونری نیز ایجاد شده و منجر به حمله قلبی شوند.
همچنین ممکن است لخته‌ها به دلیل آسیب ناشی از آترواسکلروز در شریان‌های بزرگ ایجاد شده و قطعات آن پس از جدا شدن، در شریان عضو دیگری مانند کلیه یا مغز (ایجاد سکته مغزی) گیر کنند. در DIC نیز که می‌تواند ناشی از برخی جراحی‌ها، سپسیس، نیش مار سمی، بیماری‌های کبدی و دوره پس از زایمان باشد، فعال شدن عوامل انعقاد در سراسر بدن باعث تشکیل لخته‌های کوچک متعدد شده و فرد را در معرض خطر خونریزی بیش‌از‌حد قرار می‌دهند. دیگر عوامل افزایش‌دهنده خطر ایجاد لخته خون عبارتند از:
نتیجه‌گیری
آزمایش D-dimer می‌تواند وجود قطعات پروتئینی به نام D-dimer را که بدن هنگام تجزیه لخته‌های خون تولید می‌کند، نشان دهد. پزشکان معمولا این آزمایش را در بخش اورژانس یا مراکز درمانی، به‌ویژه اگر فرد علائم ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریه داشته باشد، انجام می‌دهند. تست دی-دایمر یک آزمایش خون ساده است که می‌تواند به پزشک در تشخیص لخته خون و اختلال انعقادی کمک کند شما می‌توانید این تست را در سریع‌ترین زمان ممکن در آزمایشگاه مرکزی فردیس انجام دهید.
نتیجه منفی این آزمایش(مقدار کمتر از ۰.۵۰) در محدوده طبیعی بوده و نشان می‌دهد که احتمال وجود لخته خون بسیار کم است. نتیجه مثبت تست D-dimer(مقدار ۰.۵۰ یا بالاتر) نیز نشان‌دهنده وجود لخته بوده، اما غالبا پزشکان در این هنگام، دیگر آزمایش‌های خون مرتبط(PT، PTT و فیبرینوژن) و روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی داپلر یا سی‌تی آنژیوگرافی را برای اطمینان بیشتر، تجویز می‌کنند.
مورد تایید و بازبینی شده توسط:
دکتر مهران غزالی بینا(فلوشیپ علوم آزمایشگاهی)
ارسال نظر