آزمایش CA-125 یا آنتی ژن سرطانی چیست؟

سطح بالای برخی نشانگرهای تومور(Tumor Marker) در خون ممکن است نشانه‌ای از وجود بیماری یا شرایطی به‌خصوص باشد، که اندازه‌گیری آن به‌وسیله برخی آزمایش‌ها می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد وضعیت سلامت فرد ارائه دهد. نشانگر CA125 یک بیوماکر گلیکوپروتئینی است که توسط سلول‌های مختلف، به‌ویژه سلول‌های سرطانی تخمدان به جریان خون آزاد می‌شود. اگر افزایش سطح CA-125 با وضعیت مهمی مانند سرطان تخمدان مرتبط باشد، آزمایش CA125 می‌تواند به‌عنوان یک ابزار کمکی برای تشخیص(غربالگری افراد) و پایش بیماری(در طول دوره درمان و پس از آن) و همچنین بررسی میزان اثرگذاری درمان مورداستفاده قرار گیرد.

آزمایش CA125 چیست؟

آزمایش CA125 نوعی آزمایش خون است که میزان پروتئینی به نام CA 125 یا آنتی‌ژن سرطانی 125 را در نمونه خون فرد اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش که با نام‌های آزمایش نشانگر تومور CA-125 و آزمایش آنتی‌ژن سرطانی 125 نیز شناخته می‌شود، می‌تواند برای بررسی علائم اولیه سرطان تخمدان در افرادی که ریسک بسیار بالایی برای ابتلا به این بیماری دارند، به کار گرفته شود. 

البته آزمایش CA 125 به اندازه کافی دقیق نیست که به‌عنوان یک ابزار غربالگری عمومی برای سرطان تخمدان استفاده شود؛ زیرا علاوه‌بر سرطان تخمدان، برخی دیگر از سرطان‌ها مانند سرطان آندومتر(لایه داخلی رحم)، سرطان صفاق(پرده پوشاننده حفره شکم) و سرطان لوله‌های فالوپ(لوله‌های رحمی) نیز ممکن است سطح CA-125 را افزایش دهند. علاوه‌بر سرطان‌ها، یکسری بیماری‌ها دیگر مانند فیبروم‌های رحمی و حتی شرایطی مانند بارداری و قاعدگی نیز می‌توانند سطح پروتئین CA-125 را در خون بالا ببرند.

با توجه به این موارد، آزمایش CA125 ممکن است نتایج نادرست(مثبت یا منفی کاذب) ارائه دهد. برای مثال، ممکن است سطح CA 125 بدن طبیعی باشد، اما در حقیقت فرد به سرطان مبتلا باشد(منفی کاذب)؛ همچنین ممکن است سطح این آزمایش بالا باشد، در حالی‌که فرد دچار سرطان نشده باشد(مثبت کاذب). از این رو، به سادگی می‌توان نتیجه گرفت که آزمایش CA-125 به‌تنهایی برای غربالگری سرطان تخمدان کافی نبوده و برای قطعی شدن تشخیص، به برخی دیگر از آزمایشات و معاینات نیاز است.

چه زمانی باید آزمایش CA-125 انجام شود؟

همانطور که گفتیم آزمایش CA125 ممکن است برای تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان در افرادی که در معرض خطر بسیار بالای این بیماری قرار دارند، به کار رود؛ بدین ترتیب، اگر سطح CA-125 در بدن بالا باشد، غالبا پزشکان برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش خون CA 125 را به‌همراه سونوگرافی ترانس‌واژینال توصیه می‌کنند. عواملی مانند سابقه خانوادگی(داشتن خویشاوندی که سرطان تخمدان، پستان، رحم یا سرطان روده بزرگ(کولون) دارد) و جهش یا تغییرات ژنتیکی(تغییرات در ژن‌هایی مانند BRCA1 یا BRCA2) که خطر و احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند، می‌توانند فرد را در گروه پرخطر قرار دهند.

همچنین پزشکان از آزمایش CA125 معمولا به‌عنوان بخشی از یک روش جامع‌تر برای پایش و نظارت بر پیشرفت سرطان تخمدان و برخی دیگر از انواع سرطان استفاده می‌کنند؛ چراکه این آزمایش تصویری نسبی از میزان تاثیر درمان ارائه کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا فعالیت تومور را در طی درمان و پس از آن به‌خوبی ارزیابی کند. بدین ترتیب، پیش از اینکه فرد تحت‌درمان قرار گیرد سطح پایه CA-125 اندازه‌گیری می‌شود؛ در طول درمان و پس از آن، کاهش سطح CA-125 معمولا نشان‌دهنده موفقیت‌آمیز بودن درمان بوده و افزایش آن ممکن است نشانه عود بیماری باشد. 

البته پس از درمان سرطان تخمدان، آزمایش خون CA 125 برای چندین سال(معمولا هر ۲ تا ۴ ماه یکبار برای ۲ سال اول پس از اتمام درمان- پس از آن، هر ۶ ماه یکبار به مدت ۳ سال- و نهایتا ۱ بار در سال) انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که بیماری با موفقیت درمان شده است. 

علاوه‌بر آن، در صورت وجود توده در ناحیه لگن نیز ممکن است آزمایش CA125 انجام شده و به پزشک در شناسایی علت توده کمک کند. ناگفته نماند، از آنجا که بسیاری از شرایط شایع و غیرسرطانی مانند اندومتریوز یا حتی دوره قاعدگی می‌توانند باعث افزایش سطح CA-125 شوند، غالبا پزشکان آزمایش خون CA 125 را به زنان دارای سابقه خانوادگی قوی سرطان تخمدان توصیه کرده و آن را برای غربالگری سرطان تخمدان در زنانی که هیچ علائم یا عوامل خطری نداشته یا با خطر متوسط ابتلا به این بیماری مواجه هستند، توصیه نمی‌کنند.

بیشتر بخوانید: نكاتی در رابطه با سرطان كولون (Colon Cancer )

آزمایش خون CA-125 به چه دلیل انجام می‌شود؟

رایج‌ترین کاربرد آزمایش CA125، پایش و ارزیابی تاثیر درمان سرطان تخمدان و بررسی بازگشت مجدد این بیماری است. همچنین همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم، این آزمایش ممکن است برای غربالگری سرطان تخمدان در افرادی با ریسک بسیار بالا و بررسی بیشتر توده(رشد غیرطبیعی) در ناحیه لگن و زیر شکم نیز انجام شود.

آزمایش خون CA-125 چگونه انجام می شود؟ 

چه نوع نمونه‌ای برای تست ca125 درخواست می‌شود؟ برای انجام آزمایش CA125، به نمونه خون نیاز بوده و از این رو، معمولا از ورید بازوی فرد مقدار کمی خون گرفته می‌شود. در ابتدا، نمونه‌گیر منطقه موردنظر را ضدعفونی کرده و سپس، یک نوار الاستیک را به دور بازوی فرد می‌پیچند تا رگ‌های او با خون متورم شوند. وقتی رگ مشخص شد، سوزن را به‌آرامی وارد رگ کرده و خون را در لوله کوچک متصل به سوزن جمع‌آوری می‌کند. ممکن است هنگام وارد شدن سوزن به بازو، فرد کمی احساس خراش یا سوزش را تجربه کند، اما روند گرفتن خون ساده بوده و به‌طور معمول کمتر از ۵ دقیقه زمان می‌برد.

پس از اینکه مقدار کافی خون از فرد گرفته می‌شود، نمونه‌گیر سوزن را خارج کرده و محل آن را برای توقف خونریزی، چسب می‌زند. سپس ظرف مدت معین، نمونه خون برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. لازم به ذکر است که این آزمایش خون مانند بسیاری دیگر از آزمایش‌ها ساده بوده و به‌طور معمول هیچ خطری ندارد؛ تنها ممکن است فرد در محل ورود سوزن کمی درد یا کبودی احساس کند، که البته این علائم رایج بوده و بیشتر آن‌ها به‌سرعت برطرف می‌شوند.

آمادگی های قبل از انجام آزمایش CA 125 چیست؟

برای انجام آزمایش CA125، نیاز به هیچ‌گونه آمادگی خاصی وجود ندارد. به بیان بهتر، اگر آزمایش خون قرار است که فقط برای بررسی سطح پروتئین CA 125 انجام شود، نیازی نیست که افراد از رژیم غذایی به‌خصوصی پیروی کرده(محدودیت غذایی) یا برای چندین ساعت متوالی ناشتا باشند. بنابراین قبل از آزمایش افراد می‌توانند به‌طور معمول غذا بخورند و بنوشند و بلافاصله بعد از انجام آن نیز به فعالیت طبیعی و روزمره خود ادامه دهند. 

البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برای انجام آزمایش CA125 پزشک ممکن است به افراد توصیه کند که در صورت پریود بودن، آزمایش خود را به تعویق بیندازند؛ زیرا همانطور که پیش‌تر گفتیم، یکی از مواردی که می‌تواند مقدار پروتئین CA-125 را افزایش داده و بر نتیجه این آزمایش تاثیر بگذارد، بودن در دوران قاعدگی است.

رنج نرمال آزمایش  CA 125چیست؟

از آنجا که آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است از روش‌های مختلفی برای انجام آزمایش CA125 استفاده کنند، محدوده‌های نرمال و قابل‌قبول برای این آزمایش نیز ممکن است قدری از یکدیگر متفاوت باشد؛ از این رو، برای اطمینان کامل، نتیجه این آزمایش تنها می‌بایست توسط پزشک معالج هر فرد تفسیر شود. به‌طور کلی، سطح نرمال CA125 معمولا کمتر از ۳۵ واحد در میلی‌لیتر (u/ml) بوده و اگر سطح این پروتئین بالاتر این مقدار باشد، به‌عنوان نتیجه غیرطبیعی در نظر گرفته می‌شود.

با این حال، سطوح بالای CA 125 لزوما وجود سرطان تخمدان یا هر نوع سرطان دیگری را تایید نکرده و ممکن است به دلیل شرایط دیگری، مانند فیبروم های رحمی، اندومتریوز، بیماری التهابی لگن، بارداری و قاعدگی باشد. علاوه‌بر آن، برخی از زنان به‌طور طبیعی دارای سطح بالایی از CA125 در خون خود هستند. از این رو، باز هم تاکید می‌کنیم که بسیار مهم است افراد برای درک بهتر نتیجه آزمایش و اینکه آیا آزمایش‌های دیگری برای تایید تشخیص نیاز است یا خیر، حتما با پزشک معالج خود مشورت کرده و تنها تحت نظارت او اقدام کنند.

نتایج تست CA-125 به چه معناست؟

حتی اگر آزمایش CA125 نشان دهد که سطح CA-125 در بدن فرد بالاست، برای تشخیص حتمی بودن سرطان، نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتر وجود دارد. زیرا نتیجه این آزمایش به‌تنهایی نمی‌توان در روند تشخیص قطعی بیماری به پزشک کمک کند. از این رو، معمولا پزشکان برای شناسایی تغییرات در میزان پروتئین CA 125، آزمایش CA125 را به‌طور سریالی تجویز کرده و با بررسی نتایج این آزمایش‌ها، درباره تشخیص، درمان و نیاز به آزمایش‌های بیشتر تصمیم می‌گیرند. در بخش زیر، درباره نتایج آزمایش CA-125 چند نکته را بیان کرده‌ایم:

• مشاهده سطح طبیعی CA-125، سرطان تخمدان را رد نمی‌کند؛ زیرا میزان پروتئین CA-125 می‌تواند در مراحل اولیه سرطان پایین باشد. در واقع، با اینکه بیش از ۸۰ درصد زنان مبتلا به سرطان تخمدان، دارای سطح بالایی از CA-125 هستند، اما حدود نیمی از زنان با مراحل اولیه سرطان تخمدان، دارای سطح طبیعی CA-125 هستند ( زیرا برخی از زنان دارای تومورهایی هستند که پروتئین CA-125 را تولید نمی‌کنند).
• سطح بسیار بالای CA 125 همیشه به معنای ابتلا به سرطان تخمدان نیست؛ به بیان بهتر، سطح CA-125 بالاتر از حد انتظار، ممکن است به دلیل یک وضعیت غیرسرطانی مانند وجود توده‌های خوش خیم، بیماری التهاب لگن، قاعدگی یا بارداری باشد.
• لازم به ذکر است، در صورت تایید سرطان تخمدان، مقدار و سطح پروتئین CA-125 در خون، ارتباطی با میزان و شدت سرطان در بدن نداشته و برای مشخص شدن میزان گستردگی وضعیت این بیماری، انجام آزمایش‌های دیگر کمک‌کننده خواهد بود.

چه عواملی باعث تداخل و ایجاد نتایج کاذب در انجام تست می‌شود؟

غیر از سرطان تخمدان، عوامل و شرایط دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد نتایج مثبت در آزمایش CA125 شوند. از این رو، همان‌طور که در ابتدای مطلب به آن اشاره کردیم، این آزمایش به اندازه کافی دقیق نبوده و برای اینکه پزشکان بتوانند در مورد وضعیت سلامت افراد به اطمینان بیشتری دست پیدا کنند، از این آزمایش همراه با سایر ابزارهای غربالگری و تشخیصی استفاده می‌کنند. به‌منظور آگاهی بیشتر، اکنون در بخش زیر به دلایل بالا بودن  CA 125در خون و به‌طور کلی، عوامل و شرایطی که می‌توانند سطح این پروتئین را در خون افزایش دهند، اشاره می‌کنیم:

آزمایش CA125 و اندومتریوز

اندومتریوز بیماری است که در آن بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم در خارج از رحم (مانند تخمدان‌ها و مثانه) رشد می‌کند؛ این وضعیت می‌تواند باعث درد شدید در ناحیه لگن شده و حتی باردار شدن را برای افراد سخت‌تر کند. لازم به ذکر است، اندومتریوز می‌تواند از اولین دوره قاعدگی فرد شروع شده و تا زمان یائسگی او ادامه پیدا کند.

با اینکه آزمایش CA 125 بیشتر برای پایش سرطان تخمدان استفاده می‌شود، اما می‌توان از آن برای پایش بیماری‌هایی مانند فیبروم رحمی، سرطان لوله فالوپ، پرده صفاق و همچنین آندومتریوز نیز استفاده کرد. در واقع، از آنجا که سطح پروتئین CA-125 در برخی شرایط از جمله اندومتریوز نیز بالا می‌رود، بدیهی است که می‌توان با استفاده از آزمایش CA125، شرایط این بیماری را نیز پایش و ارزیابی کرد.

لازم به ذکر است، با اینکه آزمایش CA 125 در مراحل پیشرفته آندومتریوز(به‌طور معمول در مراحل III و IV اندومتریوز، سطح CA-125 بیشتر از حد نرمال است) دقیق‌تر عمل می‌کند، اما باز هم این آزمایش به‌تنهایی برای تشخیص قطعی این بیماری کافی نیست. به عبارتی، معمولا در این شرایط، آزمایش CA125 در کنار دیگر ابزارها، آزمایش‌ها و روش‌ها مانند معاینه لگنی، سونوگرافی، MRI و لاپاراسکوپی برای ارزیابی وضعیت بیماری به‌کار گرفته می‌شود.

تست‌های آزمایشگاهی مکمل CA125 کدام‌اند؟

اگر پزشک آزمایش CA125 را تجویز کرده و نتایج آن مثبت باشد، ممکن است برای بررسی اینکه آیا نتایج تغییر کرده است یا خیر، انجام دوباره آزمایش CA 125 را توصیه کند. همچنین، به احتمال بسیار آزمایش‌های دیگری نیز برای ارزیابی و بررسی وضعیت سلامتی فرد انجام خواهد شد؛ به‌طور معمول، این آزمایش‌ها شامل سونوگرافی ترانس واژینال(TVUS)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی(MRI) و سیتی‌اسکن(CT) هستند. علاوه‌بر آن، برای تایید تشخیص سرطان، احتمال استفاده از روش نمونه‌برداری(بیوپسی) برای برداشتن نمونه‌ای از سلول‌های توده تخمدانی برای آزمایش نیز وجود دارد.

لازم به ذکر است که رایج‌ترین نوع سرطان تخمدان، سرطان اپیتلیالی تخمدان بوده و به‌طور معمول، اگر فرد برای این نوع سرطان تحت درمان قرار بگیرد، ممکن است همراه با آزمایش CA125، آزمایش بیومارکر توموری به نام HE4(میزان پروتئین اپیدیدیم انسانی ۴ را در خون اندازه‌گیری می‌کند) نیز انجام شود. زیرا نتایج تحقیقات گوناگون نشان داده‌اند که اندازه‌گیری هر دو نشانگر توموری، اطلاعات دقیق‌تری درباره اثربخشی درمان و احتمال بازگشت این نوع سرطان ارائه می‌دهد.

جمع‌بندی

آزمایش CA125، سطح بیومارکر گلیکو‌پروتئینی CA125 را که می‌تواند نشان‌دهنده برخی بیماری‌ها از جمله سرطان تخمدان باشد، اندازه‌گیری می‌کند. از این رو، این آزمایش خون یکی از ابزارهایی است که پزشکان برای غربالگری، پایش و ارزیابی میزان اثربخشی درمان سرطان تخمدان از آن استفاده می‌کنند؛ بدین ‌صورت که اگر سطح CA 125 بالاتر از ۳۵ واحد در میلی‌لیتر باشد، ممکن است نشان‌دهنده بازگشت سرطان یا حتی پیشرفت آن باشد و سطح پایین‌تر از این مقدار، می‌تواند بیانگر این باشد که درمان تاکنون موثر بوده است.

لازم به ذکر است، سطح طبیعی و نرمال پروتئین CA-125 در خون، احتمال وجود سرطان تخمدان را کاملا رد نکرده و سطح بسیار بالای آن نیز همیشه به معنای ابتلا به این بیماری نیست. در حقیقت، آزمایش CA125 برای غربالگری سرطان تخمدان به‌تنهایی کافی نیست؛ چراکه مقدار CA 125 ممکن است در دوران بارداری و قاعدگی و همچنین در حضور بیماری‌های غیرسرطانی مانند فیبروم‌های رحمی و اندومتریوز نیز افزایش یابد. از این رو، پزشکان غالبا برای قطعی شدن تشخیص بیماری، از روش‌هایی مانند سونوگرافی ترانس واژینال، MRI، سیتی اسکن و همچنین آزمایش HE4 استفاده می‌کنند. برای انجام این آزمایش میتوانید به آزمایشگاه مرکزی فردیس مراجعه کنید.