تست NIPT چیست و در چند هفتگی انجام می‌شود؟

تست ^[1]NIPT چیست؟

روش غربالگری غیر تهاجمی می باشد که با آن غالبا غربالگری تریزومی 21(سندرم داون)، تریزومی 18، تریزومی 13 و آنوپلوئیدی های کروموزوم های جنسی با استفاده ازCF DNA^[2]  یا DNA جنینی آزاد در جریان خون مادر قابل انجام می باشد.

با تست NIPT ، 99-98٪ جنین های مبتلا به سندرم داون، در همان دوران حاملگی، شناسایی می شوند اما به دلیل نتایج مثبت و منفی کاذب مشاهده شده، به عنوان تست غربالگری در نظر گرفته شده و تست تشخیصی نیست.

قابل ذکر است که تست های تشخیصی با استاندارد طلایی، روش های تهاجمی (آمنیوسنتز یا نمونه گیری از پرزهای کوریون) برای تعیین کاریوتایپ جنین می باشند و در افرادی که تست NIPT آنها مثبت باشد، نیز توصیه می گردد.

منشا CF DNA(Cell Free DNA) چیست؟

منشا DNA آزاد در گردش خون مادر، CF DNA مادر و جفت جنین می باشد.  آپوپتوز سلول های پلاسنتا^[3] و سلول های هماتوپوئتیک مادری و همچنین آپوپتوز اریتروبلاست های جنینی، ایجاد CF DNA می‌نماید که از جفت عبور کرده و وارد گردش خون مادر می گردد. اینDNA  در گردش، قطعه قطعه بوده و هر قطعه سایزش 200-50 جفت باز می باشد.

تست NIPT در چه زمانی از بارداری قابل انجام می باشد؟

CF DNA جنینی از هفته 5 بارداری تا معمولا هفته 9 بارداری قابل جداسازی از خون مادر می باشد. غلظت نسبیCF DNA جنینی با افزایش سن بارداری تا تقریبا هفته 20 ، به میزان 0.1% در هفته و پس از آن تا زمان زایمان به میزان 1%  در هفته به شدت افزایش می یابد.

CFDNA چه زمانی از خون مادر ناپدید می‌شود؟

پس از زایمان، CF DNA جنینی به سرعت از گردش خون مادر ناپدید می شود، در یک زن سالم باردار، نیمه عمر آن تقریبا 1 ساعت است و 2 روز پس از زایمان کاملا حذف می گردد.

میزان شکست در تست NIPT چقدر است؟

 د ر 1-5% از تست های غربالگری NIPT ، با شکست مواجه می گردد. به طور کلی میزان تشخیص در تریزومی 21، 18 و 13، 97% با مثبت کاذب 1.25% می باشد.

آیا احتمال اشتباه در تست NIPT وجود دارد؟

بله، به طور کلی هر حالتی که سبب گردد DNA غیر از DNA جنین مورد بررسی قرار گیرد سبب موارد مثبت و یا منفی کاذب می شود.  

عوامل عدم مشاهده اختلال کروموزومی در تست NIPT

چه مواردی سبب می گردد  که علیرغم مبتلا بودن جنین، در تست NIPT اختلال کروموزومی مشاهده نگردد؟

4 فاکتور می توانند میانگین CF DNA را کاهش داده و با وجود بیمار بودن جنین، منجر به پاسخ ندادن تست و یا ایجاد پاسخ منفی کاذب گردند:

1- سن بارداری پایین

تا قبل از هفته دهم بارداری، CF DNA به طور قابل توجهی کم می باشد و نیاز است تا غربالگری در هفته دهم وبیشتر انجام گردد، که در این زمان تقریبا سهم DNA جنین، 4% سهم کل CF DNA مادری می باشد. CF DNA جنینی تقریبا 13%  از CF DNA کل را در گردش خون مادر در اواخر سه ماهه اول و اوایل سه ماهه دوم تشکیل می دهد و در حوالی زایمان تقریبا به 50% کل CF DNA مادری می رسد.

2- نمونه گیری نا صحیح

نمونه گیری صحیح و پایداری DNA ، نقش بسزائی در سهم DNA جنینی دارند، به طوری که لیز شدن تعداد کمی از سلول های سفید خونی، نمونه را بسیار رقیق می کند. برای حل این مشکل باید نمونه خون را در لوله های استاندارد حاوی EDTA جمع آوری نمود و در عرض 6 ساعت سانتریفیوژ کرد. پلاسمای حاصل در فریزر -80°C پایدار می باشد، البته لوله هایی هم هستند (cell-free DNA BCT) که نمونه درون آنها تا 5 روز در دمای اتاق قابل نگهداری می باشد و نباید در یخچال یا فریزر قرار گیرند.

3-چاقی

هرچه وزن مادر (BMI) افزایش یابد، سهم DNA جنین کاهش می یابد که با افزایش حجم پلاسما در مادران چاق در ارتباط می باشد.

4-کاریوتایپ جنین

سهم DNA جنینی در هفته های 20-10 در جنین های مبتلا به تریزومی 18 (به طور میانگین 9% ) کمتر از حاملگی با جنین سالم (به طور میانگین 13% ) یا حاملگی با جنین مبتلا به سندرم داون (به طور میانگین 15% ) می باشد. این امر توجیه کننده میزان بالای شناسایی در تریزومی 21 نسبت به تریزومی 18 است. سهم CF DNA جنینی در تریزومی 13، سندرم ترنر و همچنین در جنین های تریپلوئید بسیار پایین می باشد.

در آنوپلوئیدی های کروموزوم X ، میزان تشخیص پایین تر و میزان شکست  بالاتر می باشد. علت 50%  از شکست ها در این روش، میزان کم DNA جنینی (کمتر از 4% ) می باشد. در موارد شکست معمولا مجددا نمونه گیری تکرار می شود و در 2/3 موارد موفقیت آمیز می باشد. 

 علل جواب های غیرمعمول آزمایش NIPT چیست؟

در چه مواردی جنین سالم و تست NIPT به طور کاذب مثبت گزارش می گردد؟

موزائیسم محدود به جفت: از آنجاکه منبع اصلی CF DNA جنینی در گردش خون مادر، سلول های جفت هستند، در تست NIPT نتایجی در ارتباط با جفت خواهیم داشت که ممکن است در مغایرت با جنین باشد. این مورد در 1-2% حاملگی ها مشاهده می گردد.

1- مواردی که بارداری دو قلو بوده ولی یکی از جنین ها مرده است(Demised twin )

چنانچه قل مرده آنوپلوئید باشد، این حالت رخ می دهد، زیرا جفت مربوط به قل از بین رفته، هفته ها پس از مرگ باعث ورود DNA به خون می شود.

2- موزائیسم مادری

موزائیسم در کروموزوم های مادر، به عنوان نا هنجاری در جنین در نظر گرفته می شود.

3- سرطان مادری

وقوع بیش از یک آنوپلوئیدی نادر بوده و می تواند نشان دهنده بدخیمی و آزاد شدن DNA حاصل از تومور به گردش خون مادر باشد.

4- مسائل تکنیکی

اشتباه شدن نمونه ها و یا جابجا شدن آنها با هم

5- گیرنده پیوند

چنانچه دهنده پیوند به مادر،  مرد باشد، در تست NIPT جنین مذکر شناسایی می گردد

چه افرادی کاندیدای انجام تست NIPT هستند؟

به طور کلی چه مواردی فرد را کاندید NIPT می نماید؟ در مورد سندرم داون سن بالای مادر >=35 ، یافته های غیر طبیعی اولتراسوند (افزایش NT )، نتایج غیر طبیعی تست غربالگری سرم، سابقه وجود آنوپلوئیدی در خانواده(حاملگی آنوپلوئید در گذشته) یا والدین حامل ترانسلوکاسیون روبرتسونین‌ (جابجایی بالانس خطر ساز برای تریزومی 13 یا 21) از جمله مواردی است که فرد را کاندید NIPT می نماید.

میزان خطای تعیین جنسیت در آزمایش سل فری

آیا امکان تشخیص جنسیت جنین با استفاده از این روش قبل از تشخیص با اولتراسوند وجود دارد؟ بله، در هفته 13-10  قابل انجام است اگر چه معمولا استفاده غیر پزشکی از تست های دوران بارداری محسوب شده(غیر از موارد بیماریهای وابسته به جنس)  و با توجه به عواقبی که می تواند داشته باشد از جمله سقط غیر قانونی جنین به علت جنسیت، توصیه نمی گردد.

پس از انجام تست NIPT قدم بعدی چیست؟

چنانچه نتیجه تست مثبت باشد، انجام تست های تشخیصی تهاجمی (آمنیوسنتز،کاریوتایپ و....) برای تایید نتیجه تست ضروری است.